جلوگیری از تکرار خطا بزرگترین درس تاریخ است
یادداشت غلامرضا مهرابی روزنامه نگار
پایگاه خبری سفیرلرستان - جلوگیری از تکرار خطاها در تاریخ می تواند بزرگترین درس باشد، چرا که پیام مشترک تمام رویدادها و حوادث و اتفاقات تاریخی تفاوت انسان ها در میزان اشتباه و خطا است و توجه به این امر و پند گرفتن از آن بهترین راه برای به سلامت گذشتن از پیچ مسائل مختلف تاریخی است.
با نگاهی گذرا به عملکرد کاتبان و نویسندگان تاریخی به ویژه آنهایی که به دربار نزدیکتر بودند این موضوع را مورد بحث قرار می دهیم.
ایران به عنوان سرزمینی بین چهار جهت این کره خاکی همواره در قبض و بسط های مرزی مورد تهاجم قوم های پیرامونی قرارگرفته به گونه ای که حتی بخشی از جغرافیا ی خود را به علت تاخت و تازها و نالایقی برخی حاکمان در دوره های مختلف از دست داده است.
جنگ ها و تاخت و تازهایی که به واسطه قوانین ضد حقوق بشری با بی احترامی و کشتار همراه بوده و به خاطر دلبستگی های عمیق ساکنان این سرزمین منجر به ریشه دارشدن حب و بغض هایی شده که در ذهن مردم ریشه دوانیده و دیگر تصویر واقعی شخصیت های مهاجم در اذهان عمومی جای نمی گیرد.
این قضیه و نقل قول های منتاقض تاریخی در رابطه با شخصیت واقعی فرمانروایان مهاجم و مدافع نشان می دهدکه در هر عصر و برهه ای از زمان وجود نویسندگان و مورخان بی طرف برای درج واقعیت ها لازم و ضروری به نظر می رسد.
این موضوع را نباید فراموش کرد که نویسندگان و شاعران هر عصری به دنبال پیروزی ها و شکست ها به ناچار طرف پیروز را همراهی کردند و بیشتر از اقدام به تجزیه و تحلیل وقایع، زبان به ستایش و مدح گویی گشوده اند.
بنابر این اظهار نظر در رابطه با جایگاه و شخصیت برخی پادشاهان و حکم فرمایان در دوره های مختلف تاریخی از نگاه مورخان نیازمند قدری تامل است و به ناچار باید به این امر مهم اذعان کردکه گاهی اوقات عدم نگاه واقع بینانه به کاستی هایی که برخی فرمانروایان به دلیل انسان بودن می توانستند داشته باشند به علت شیفتگی ها و تملق ها ، روایت نشده است.
این به دلیل عملکرد ناصواب برخی شخصیت های معاصربا دوران های مختلف است که می توانستند آن را بازگو یا مکاتبه کنند اما از آن سرباز زدند و این عدم نگاه نقادانه به شخصیت های تاریخی همان نعمتی است که مردم از آن محروم مانده اند.
گاهی نیز عکس این قضیه اتفاق می افتد و آن عدم بیان خوبیها و نقاط قوت و تاثیر گذار شخصیتی است که در کنار کاستی های او اما به آن پرداخته نمی شود و این نیز خلایی ادبی در تاریخ است.
با تامل و توجه به بسیاری از ضرب المثل های فارسی از جمله برخی آثار ادبی و تاریخی مانند کلیله و دمنه که به بیان نکات حکیمانه از زبان حیوانات پرداخته شده ، می توان دریافت که ترس شاعران ، نویسندگان و مورخان برای در امان ماندن از غضب حاکمان و پادشاهان موجب بیان نگاه واقع بینانه آنها به واقعیت ها و بیان صریح آنها شده است.
بنابر این با مطالعه تاریخ درمی یابیم که شخصیت ها در تاریخ یا بسیار بزرگ یا بسیار کوچک معرفی شده اند و در این میان کمتر به شخصیت های خاکستری پرداخته شده است.
در برگ هایی از تاریخ بزرگ نمایی هایی در رابطه با شخصیت های مذهبی در میان پیروان اغلب ادیان ابراهیمی مروج شده که مانع از شناخت شخصیت واقعی آنها به عنوان الگویی تمام عیار و قابل تاسی شده و این به دلیل عدم توجه به این نکته است که انسان ممکن الخطا است اما به علت توصیف وی به عنوان شخصیتی دست نیافتنی و خدا گونه این موضوع اتفاق نیفتاده است.
در حالی که سبک زندگی واقعی آنها به ویژه در مواردی که معاصر با یکدیگر بودند تفاوت نگاه و سلیقه شخصیت ها در مواجه با موضوع ها و مسایل مختلف می تواند بیانگر شخصیت واقعی آنها با نگاه واقع بینانه به این موضوع باشد که هر انسانی همواره در معرض خطا و اشتباه است که در غیر این صورت وجود توبه و استغفار بی معنا می شود.
بر اثر ترس از خشم حاکمان حتی درباریان و برخی مشاوران امین دربار که وظیفه داشتند در صورت مواجه حکام با تصمیم های غلط آنها را وادار به اصلاح خود کنند نیز گاهی از بیم جان خود به ناچار تن به ناحق گویی می دادند.
بنابر این در آثار تاریخی در زمان حیات پادشاهان بسیار کم با مطلب انتقاد آمیز مواجه می شویم اما همین که از اریکه قدرت پایین می افتادند انتقادها نسبت به گفتار و کردار وی جاری بود و همه خود را دلسوز و تذکر دهنده معرفی می کردند و این امر در تاریخ همواره در آثار مکتوب مربوط به سقوط یک سلسله و روی کار آمدن حکومتی دیگر نمایان است.
اما در عصر حاضر به عنوان عصر ارتباطات که به دلیل اتفاقات و وقایع در منطقه با منافع ملی و جهانی آمیخته شده اذعان و اقرار به اشتباه و لغزش نیز می تواند مصداق مقاومت و ایستادگی در برابر ظلم، شجاعت محسوب شود به گونه ای که گاهی فردی برای نجات یک جامعه با اعتراف به خطا آبروی خود را گرو گذاشته و یا از جان خود می گذرد.
با توجه به تنوع امکانات و تجهیزات لازم برای بیان واقعیت ها و وقایع قابل دفاع در عصر کنونی، سکوت در برابر آنچه در جهان می گذرد توجیه پذیر نیست و به نظر می رسد از رسالت های نویسندگان ، اهل قلم و مورخان بیان همین واقعیت ها باشد.
